آنالیز ساختار و زیبایی شناسی شعر ژاپن در راه کوتاه، سفر طولانی - وبلاگ هوانورد

به گزارش وبلاگ هوانورد؛ وقتی با پرسش هایکو چیست روبرو می شویم، سردرگمی در پاسخ به این سؤال شروع می گردد؛ چراکه پرسش اصلی دربارۀ مفهومی است که وجوه گوناگونی دارد و طبعاً پاسخ به هر وجه آن تنها بخشی از ویژگی های آن را تعریف می نماید و ازآنجاکه این ویژگی ها گسترۀ متنوعی مثل فرم و انواع آن، زیبایی شناسی، تکنیک، سبک، دنیا بینی نهفته در این مفهوم را دربر می گیرد، بدیهی است که پاسخ به این پرسش به طور جامع و مانع ممکن نیست و احتیاج به تحلیلی گسترده دارد. مسیح الله طالبیان کوشش نموده است در کتاب راه کوتاه، سفر طولانی: سیری در ساختار و زیبایی شناسی شعر ژاپن: هایکو، تانکا، هایکای نورنگا، هایگا، هایبون به تشریح ابعاد مختلف شعر ژاپن بپردازد. نشر فرهنگان این کتاب را در 358 صفحه و با قیمت 200 هزار تومان روانه بازار نشر نموده است.

هایکو شعری نیست که دربارۀ اقلیم و محل های عجیب وغریب و تخیلی یا دربارۀ رویدادها و پیش آمدهای نامعمول و غیرواقعی باشد؛ هایکو ضبط و یادداشت مکاشفه و الهامی است که ما در زندگی معمولی خود در تعامل با پدیده های سادۀ اطراف مان به آن نایل می شویم. هایکو یک فرم شاعرانه است و گرچه در برخی جهات با دیگر فرم های شاعرانه وجوه مشترک دارد، طی بیش از پانصدسال به تکنیک های بی شماری دست یافته که خاص این نوع شعر بوده و زبان خاص خود را پیدا نموده است. از سویی هایکو مانند هر ژانر ادبی دیگر، دچار دگرگونی و تحول است و آنچه آن را در ژاپن دوران کلاسیک تعیین و متصف به واقع گرایی می کرد، لزوماً در این زمان به همان وجه نخواهد بود، به ویژه که هایکو دیگر در انحصار سرزمین مادری اش ژاپن نیست، بلکه اکنون در اقصی نقاط جهان با زبان های مختلف نوشته می گردد. بنابراین در تعریف هایکو باید گفت: هایکو شعری است کوتاه که به ثبت تجربۀ شهودی می پردازد؛ ثبت لحظه های رازگشایی و الهام در ذات و فطرت عناصر عالم.

در این کتاب و در پانزده فصل تاریخ تحول و زیربنای تئوریک هایکو و دیگر ژانرهای هنری ژاپن از قبیل تانکا، هایکای نورنگا، هایگا و هایبون آنالیز شده است.

در فصل نخست به تعریف هایکو پرداخته شده و در فصل دوم مختصات هایکو آنالیز شده است. فرم در هایکو بر دو وجه است: بیرونی و درونی. آنچه به شکل نوشتاری یا شنیداری هایکو مربوط است، اغلب تحت عنوان فرم بیرونی قرار می گیرد؛ آن هم بیشتر در شکل کلاسیک آن و در زبان های غیرژاپنی که به صورت سه سطر به ترتیب کوتاه ـ کمی بلند ـ کوتاه نوشته می گردد. البته رعایت این فرم تا آنجا جایز است که روح کلی متن تحت الشعاع فرم قرار نگیرد. در فصل سوم فرم در هایکو آنالیز شده است.

فصل چهارم کتاب اختصاص به آنالیز تأثیر هایکو در موج شعر ایماژیستی در غرب دارد. ایماژیست ها گروهی اندک از شاعران انگلیسی و آمریکایی از قبیل ازرا پاوند، امی لاول، دی.اچ لارنس، ویلیام کارلوس ویلیامز و ..... بودند که با هم بین سال های 1912 تا 1914 در لندن کار می کردند و شعرهای این گروه شدیداً شاعرانی چون تی ـ اس الیوت و والاس استیونز و دیگر شاعران نیمۀ نخست قرن بیستم را تحت تأثیر خود قرار داد.

اصل و نسب هایکو به شعر تغزلی واکا یا به تعبیر امروزی تانکا وابسته است؛ زیرا در طول تاریخ تحول خود از زیبایی شناسی و تکنیک های شعر تانکا در دوران مختلف بهره برده است. در فصل پنجم این موضوع با عنوان پیوستاری در شعر هایکو آنالیز شده است.

هنر هایگا موضوعی است که در فصل ششم بدان پرداخته شده است. هنر هایگا از لحاظ ساختار، شبیه ساختار شعر تانکاست؛ با این تفاوت که یکی از بندهای شعر تانکا (بند دوسطری) به طور حسی در این هنر به جای واژه، با رنگ نقاشی شده است و بند واژگانی (بند سه سطری هایکو) با فرمی که روی نقاشی خوشنویسی می گردد، جان و روح نقاشی و هایکو را هایلایت می نماید. بحث ساختاری درونی هایکو در فصل هفتم آنالیز شده است. سرگئی آیزنشتاین را یکی از مهم ترین کارگردانان فیلم و نظریه پرداز سینما در دهه های نخست قرن بیستم می شناسند. در فصل هشتم به نظریۀ آیزنشتاین و شعر هایکو پرداخته شده است.

هایبون یکی دیگر از ژانرهای شاعرانه و هنری در ادبیات ژاپن است که همانند هایکو، تانکا، شعر هایکای و نقاشی ـ شعر هایگا، قدمت آن به بیش از تولد هایکو می رسد. در فصل نهم این گونۀ شعری آنالیز شده است. در فصل دهم بایدها و نبایدها در هایکونویسی تبیین شده است. هایکو از یک طرف این حقیقت را به خاطر می آورد که همۀ ابنای بشر و همۀ عناصر این عالم آوارگانی در زمان و مکان بیش نیستند و از طرف دیگر گوشزد می نماید که آیا چشم ها و گوش هایمان حقیقتاً به رویدادهای اطراف مان باز است. در فصل یازدهم به ویژگی ای در هایکونویسی پرداخته شده است که آن درنگ در هر پدیده ای است. در فصل دوازدهم دربارۀ پرداختن به طبیعت و زیبایی های آن در هایکو سخن گفته شده است. فصل سیزدهم اختصاص به آنالیز زیبایی شناسی هایکو در گرایش های شاعرانه دارد.

در فصل چهاردهم به اختصار به چیستی شعر هایکای پرداخته شده است. پرداختن به شعر هایکای از این رو لازم است که اولاً این گونۀ شعری از دل شعر واکا یا به تعبیر امروزی شعر تانکا مشتق شده است و از طرف دیگر شعر هایکو به عنوان ژانری مستقل از دل شعر هایکای بیرون آمده است.

سن ریو از نام کاران سن ریو گرفته شده، شاعری که 24 سال بعد از وفات باشو به جهان آمده است. او در محله های جنوبی منطقۀ ادو زندگی می کرد؛ شهری که این روزها به نام توکیو معروف است. نام واقعی او کارای هاچی مون بود. او وقتی 36 ساله شد، پدرش درگذشت و او وارث شغل پدرش شد که استاد در شعر طنزآمیز هایکای بود. فصل پایانی کتاب دربارۀ او و شعر اوست.

لیست مطالب کتاب:

پیش گفتار

فصل یک: هایکو واقعا چیست؟

فصل دوم: مختصات هایکو

فصل سوم: فرم در هایکو

فصل چهارم: موج ایماژیسم

فصل پنجم: پیوستاری و چفت در هایکو

فصل ششم: هنر هایگا

فصل هفتم: مبانی تئوریک در ساختار درونی هایکو

فصل هشتم: هایکو و سرگئی آیزنشتاین

فصل نهم: هایبون

فصل دهم: بایدها و نبایدها در هایکو

فصل یازدهم: هایکو، درنگ در هر پدیده ای

فصل دوازدهم: هایکو به طبیعت و زیبایی های آن می پردازد؟

فصل سیزدهم: زیبایی شناسی هایکو در گرایش های شاعرانه

فصل چهاردهم: شعر زنجیره ای هایکای

فصل پانزدهم: سن ریو چیست؟

نمایه

منابع